Պարսպի պատմությունից
Գանձասարի նկարներ
Արձանագրություններ
Կեղծված Գանձասար
Դիրքորոշումներ
ՄԱԿԱՐ ԵՊՍ. ԲԱՐԽՈՒԴԱՐՅԱՆՑ
«Աղուանից երկիր եվ դրացիք»
(Երևան, 1890 թ., էջ 253)
Վանքս ունի մի քանի թաղակապ հին սենեակներ և շրջապարիսպ, որ ունի երեք դուռն` արևելյան, հարաւային և արեւմտեան կողմերից:
ՇԱՀԵՆ ՄԿՐՏՉՅԱՆ
«Լեռնային Ղարաբաղի պատմա-ճարտարապետական հուշարձանները»
(Երևան, 1980 թ., էջ 17: Երևան, 1985 թ., էջ 15)
Վանքապատկան բնակելի և տնտեսական շենքերի, դարպասներով պարիսպների հետ միասին Գանձասարը հայ ճարտարապետության լավագույն համալիրներից մեկն է:
Գանձասարի քարաշեն պարիսպներից ներս, եկեղեցու հյուսիսային թևում կա ութ փոքր և երկու մեծ սենյակ: Մեկ ուրիշ, ավելի մեծ երկհարկանի շենք էլ տեղադրված է արևելյան մասում: Անցյալում այն ծառայել է որպես դպրոց, ապա վանատուն: Վանքի պարիսպների համակարգում հետաքրքիր հուշարձան է գլխավոր մուտքը` հարավային դարպասը, որը կերտված է սրբատաշ քարով, ճարտարապետական ինքնատիպ լուծումներով:
ԲԱԳՐԱՏ ՈւԼՈՒԲԱԲՅԱՆ
«Գանձասար»
(Երևան, 1981 թ., էջ 67-69)
Գանձասարում օժանդակ շինությունները տեղադրված են շրջապարսպի հյուսիսային ու արևելյան երկարությամբ: Հյուսիսային պատին կից բնակելի սենյակներն են`ութ խուցեր: Սրանցից յուրաքանչյուրի ներքին չափերն են 2,9-2,5` ամենայն հավանականությամբ` նախատեսված միայն հոգևորականների համար: Պատերը կանգնած են սրբատաշ ու կիսամշակ քարերի զուգորդումով: Ծածկը թաղակապ է: Բակի վրա են բացվում դռները և լուսամուտները: Յուրաքանչյուր խուց, դռան հետ միասին, ունի մեկ մեծ լուսամուտ` անմիջապես դռան կողքին, և մեկ փոքր` դռան վերևում: Վերջինս ծառայել է նաև իբրև օդանցք: Խուցի ներսի հարդարանքի էական տարրերն են կամարակապ բուխարիկը և «պատրհան»-պահարանը:
Խուցերից դեպի արևելք,նրանց կից կառուցված է վանքի սեղանատունը:
Պարիսպը կառուցված է տեղական անմշակ որձաքարից:
Վանքի հարևանությամբ կանգուն են եղել Խաչենի իշխանության հզոր բերդ-ամրոցները` Խոխանաբերդն ու Դարպասները, և վտանգի պահին իսկույն վրա են հասել նաև զինական ուժերը, որոնց առաջին պարտքն է եղել պաշտպանել իշխանական տոհմի տապանատունն ու հոգևոր խոշորագույն կենտրոն Գանձասարը:
ՄՈՒՐԱԴ ՀԱՍՐԱԹՅԱՆ
«Հայկական ճարտարապետության Արցախի դպրոցը»
(Երևան, 1992 թ., էջ 42-43)
Գանձասարի սեղանատան ներսակողմը ջլատվում է զույգ թաղակիր կամարներով երեք հատվածի: Որմնասյուները մինչև հատակ չեն հասնում, այլ ընդհատվում են ներքևից կես մետր բարձր:
Սեղանատան դեպի բակ նայող ճակատը ձգտել են հնարավորին չափ հարդարել` դռան շքամուտքն ունի գալարաձև կիսասյուներ, իսկ օժանդակ սենյակի լուսամուտի երկու կողմերում թռչուններ են քանդակված:
Գանձասարի համալիրի հյուսիս-արևելյան անկյան թաղակապ շինությունը վանքի առաջնորդարանն է եղել: Այն կառուցված է կիսամշակ բազալտե քարերից և մուտք ունի ոչ միայն բակից, այլև դրսից:
Գանձասարի պարիսպները կառուցված են որձաքարից և կիսամշակ բազալտից:
Համալիրը երեք մուտք ունի` արևելքից, արևմուտքից և հարավից: Վերջինս եղել է կենտրոնական, հանդիսավոր մուտքը և ունի մաքուր տաշած քարերից կառուցած մեծ դարպաս, թաղով ծածկված:
Դարպասից հարավ-արևելք, մոտ տասը մետր հեռու գտնվում է քառակուսի հատակագծով, ձագարաձև փոխանցումով գնդաձև ծածկով շենք, որը եղել է վանքի ուխտավորների կացարանը:
Համալիրից հարավ ընկած է հին գերեզմանատունը, որտեղ թաղված են Խաչենի հոգևոր և աշխարհիկ նշանավոր գործիչներ, ուշ միջնադարում` մելիքները:
